Αλκαμένης

I

(5ος αι. π.Χ.). Γλύπτης και χαλκοπλάστης, από τους πιο φημισμένους μαθητές του Φειδία. Είναι άγνωστος ο τόπος και ο χρόνος της γέννησης και του θανάτου του. Κατά την επικρατέστερη άποψη πρέπει να ήταν γιος Αθηναίου κληρούχου από τη Λήμνο. Η καλλιτεχνική του δραστηριότητα καλύπτει το δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ. και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του πρέπει να το πέρασε στην Αθήνα, όπου, όπως αναφέρουν οι αρχαίες πηγές, φιλοτέχνησε πολλά και σπουδαία έργα, τα σημαντικότερα από τα οποία είναι γνωστά από αντίγραφα μεταγενέστερων χρόνων. Ως περιφημότερο έργο του αναφέρεται η Αφροδίτη εν Κήποις (υπήρχε μάλιστα η φήμη πως στη φιλοτέχνησή του είχε λάβει μέρος και ο ίδιος ο Φειδίας), που αντίγραφό του άλλοι θεωρούν την Αφροδίτη που βρέθηκε στο Φρεζίς της Γαλλίας (σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου) και άλλοι τη λεγόμενη Αφροδίτη Genetrix, του Λούβρου - Νάπολης.

Το μόνο έργο του Α. που σώζεται αρκετά κατεστραμμένο είναι το μαρμάρινο σύμπλεγμα της Πρόκνης με τον Ίτο, στο Μουσείο Ακρόπολης. Αναφέρεται ότι είχε φιλοτεχνήσει πολλά λατρευτικά αγάλματα, μαρμάρινα, χάλκινα ή χρυσελεφάντινα, σε διάφορους ναούς της Αθήνας: της Αθηνάς και του Ηφαίστου, στον ναό του Ηφαίστου (το Θησείο)· της Ήρας για τον ναό της στον δρόμο Αθήνας - Φαλήρου· του Άρη για τον ναό του στις Αχαρνές (ως μεταγενέστερο αντίγραφό του αναγνωρίζουν το γνωστό ως Άρη Borghese, στο Μουσείο του Λούβρου)· την τρίμορφη Επιπυργιδία Εκάτη (θεωρήθηκε ότι πρώτος την απέδωσε με τρεις ολόσωμες μορφές) για τον πύργο της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη· του Προπύλαιου Ερμού στην Ακρόπολη (ενυπόγραφα αντίγραφά του βρέθηκαν ένα το 1903 στην Πέργαμο και άλλο το 1928 στην Έφεσο)· του Διόνυσου, στον ναό του, στο Διονυσιακό Θέατρο· της Αθηνάς και του Ηρακλή στη Θήβα, για τον ναό του Ηρακλή, παραγγελία του Θρασύβουλου σε ανάμνηση του ξεκινήματός του από τη Θήβα (403) για την ανατροπή των 30 τυράννων. Η πληροφορία του Παυσανία ότι o Α. είχε φιλοτεχνήσει τα γλυπτά στο δυτικό αέτωμα του ναού του Διός στην Ολυμπία (κάτι που θα σήμαινε ότι εργαζόταν εκεί μεταξύ 465 και 403) είχε οδηγήσει στη θεωρία για δύο καλλιτέχνες με το ίδιο όνομα: πρεσβύτερο και νεότερο. Σήμερα πιστεύεται ως ορθότερη η άποψη ότι o Α. είχε κάνει μέσα στο δεύτερο μισό του 5ου αι. τρία αγάλματα γυναικείων μορφών στις γωνίες του δυτικού αετώματος που είχαν καταστραφεί από σεισμό. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τον ρυθμό των μορφών αυτών, που είναι καθαρά νεότερος. Δεν φαίνεται επίσης να ευσταθεί η απόδοση στον Α. ορισμένων γλυπτών του Παρθενώνα, αφού δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ατομική τεχνοτροπία σε έργα που σχεδίασε οπωσδήποτε o Φειδίας.

Τα στοιχεία που φαίνεται ότι χαρακτήριζαν την τέχνη του Α. είναι βαρύτητα στις μορφές και στην απόδοση των πτυχών, ενώ ταυτόχρονα εξαίρεται από τους αρχαίους η πλαστικότητα των ατομικών λεπτομερειών. Από τα θέματα των έργων του φαίνεται ότι, όπως και o μεγάλος δάσκαλός του Φειδίας, κατόρθωσε να δώσει τη μορφή μεγάλων θεοτήτων του Ολύμπου με το να εκφράσει τη μεγαλοπρέπεια και τη θεϊκότητα.

Το μοναδικό έργο του Αλκαμένη που σώζεται (Μουσείο Ακρόπολης, Αθήνα).

Αντίγραφο αγάλματος του Αλκαμένη (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι).

II

Όνομα διαφόρων άλλων ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας.

1. Δέκατος βασιλιάς της Σπάρτης (8ος αι. π.Χ.) από το γένος των Αγιδών. Ήταν γιος του Τήλεκλου. Κατά τη βασιλεία του συνέχισε τους πολέμους που είχε αρχίσει ο πατέρας του για να επεκτείνει την κυριαρχία της Σπάρτης πάνω στις αρχαϊκές πόλεις της Λακωνίας. Ο Α. κατέλαβε την παραλιακή πόλη των Αχαιών, Έλος, και νίκησε τους Αργείους που έσπευσαν σε βοήθεια των Ειλώτων. Επίσης εισέβαλε στη γειτονική Μεσσηνία και κατέλαβε την πόλη Άμφεια αρχίζοντας έτσι τον πρώτο Μεσσηνιακό πόλεμο (743-724 π.Χ.). Επίσης έστειλε τον Χαρμίδα στην Κρήτη για να βοηθήσει στην καταστολή διαφόρων εξεγέρσεων. To γεγονός αυτό, που αναφέρεται από τον Παυσανία, μαρτυρεί πως κατά τη βασιλεία του A. η επιρροή της Σπάρτης απλωνόταν και έξω από τα όρια της Πελοποννήσου.

2. Γιος του Σπαρτιάτη Σθενελαΐδα (5ος αι. π.Χ.). Το 411 π.Χ. πήγε στη Λέσβο και στη Χίο για να υποκινήσει την αποστασία κατά των Αθηναίων. Σκοτώθηκε πολεμώντας εναντίον τους στην Κορινθία.

4. Κνίδιος γιατρός (5ος αι. π.Χ.).

5. Στρατηγός των Αχαιών (2ος αι. π.Χ.). Προσπάθησε μετά το 146 π.Χ. να εμποδίσει την κατάληψη των Μεγάρων από τους Ρωμαίους, χωρίς όμως να το πετύχει.

6. Τύραννος του Ακράγαντα της Σικελίας.